Wpływ przemysłu gazowego na środowisko - analiza porównawcza

W dobie rosnącej świadomości ekologicznej, firmy gazowe w Polsce coraz więcej uwagi poświęcają minimalizacji swojego wpływu na środowisko. Analiza porównawcza pokazuje istotne różnice w podejściu poszczególnych firm do kwestii środowiskowych, w stosowanych technologiach oraz rezultatach tych działań.

Wpływ przemysłu gazowego na środowisko

Przed przystąpieniem do analizy porównawczej warto zrozumieć podstawowe aspekty wpływu przemysłu gazowego na środowisko. Można je podzielić na kilka głównych kategorii:

Emisje gazów cieplarnianych

Choć gaz ziemny jest uznawany za najczystsze paliwo kopalne (przy spalaniu emituje około 50% mniej CO₂ niż węgiel), to jednak jego wydobycie, przesył i dystrybucja wiążą się z emisjami metanu (CH₄), który jest potężnym gazem cieplarnianym - jego potencjał tworzenia efektu cieplarnianego jest 25-28 razy większy niż CO₂ w perspektywie 100 lat.

Emisje metanu związane z przemysłem gazowym pochodzą głównie z:

• Nieszczelności infrastruktury wydobywczej i przesyłowej
• Odpowietrzania instalacji podczas konserwacji
• Celowego spalania gazu (tzw. flaring) w procesie wydobycia

Zużycie wody i wpływ na zasoby wodne

Zarówno konwencjonalne, jak i niekonwencjonalne metody wydobycia gazu wiążą się z wykorzystaniem wody oraz ryzykiem zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych. Szczególnie szczelinowanie hydrauliczne, stosowane przy wydobyciu gazu łupkowego, budzi obawy dotyczące:

• Zużycia znacznych ilości wody słodkiej
• Możliwości zanieczyszczenia wód gruntowych chemikaliami używanymi w procesie szczelinowania
• Zarządzania i utylizacji tzw. wody złożowej

Wpływ na glebę i krajobraz

Infrastruktura związana z wydobyciem, przesyłem i magazynowaniem gazu zajmuje znaczne obszary i może prowadzić do:

• Fragmentacji siedlisk naturalnych
• Erozji gleby
• Zmian w lokalnym krajobrazie
• Potencjalnych konfliktów z innymi formami użytkowania terenu

Inne zanieczyszczenia

Przemysł gazowy może być również źródłem innych zanieczyszczeń, takich jak:

• Tlenki azotu (NOx) i tlenki siarki (SOx) powstające podczas spalania gazu
• Lotne związki organiczne (VOC) uwalniane podczas wydobycia i przetwarzania
• Hałas i zanieczyszczenie światłem, szczególnie w pobliżu instalacji wydobywczych

Analiza porównawcza polskich firm gazowych

Przeanalizowaliśmy działania środowiskowe czterech największych firm działających na polskim rynku gazowym: PGNiG/ORLEN, Polenergia, Tauron oraz Fortum. Ocena obejmowała następujące obszary:

Strategie i cele środowiskowe

Wszystkie analizowane firmy posiadają formalne strategie środowiskowe, jednak różnią się one pod względem ambicji i konkretnych celów:

PGNiG/ORLEN po fuzji przyjął strategię zrównoważonego rozwoju, zakładającą osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Do 2030 roku firma planuje zmniejszyć intensywność emisji CO₂ o 25% w segmencie wydobycia oraz o 15% w segmencie energetycznym. Firma posiada certyfikaty ISO 14001 (zarządzanie środowiskowe) dla wszystkich kluczowych jednostek biznesowych.

Polenergia wyróżnia się najbardziej ambitną strategią środowiskową, z celem osiągnięcia neutralności klimatycznej dla wszystkich operacji już do 2040 roku. Firma przyjęła również zobowiązanie, że 70% jej kapitału inwestycyjnego zostanie skierowane na projekty związane z zieloną transformacją do 2025 roku.

Tauron w swojej strategii "Zielony Zwrot" zakłada redukcję emisji CO₂ o 30% do 2030 roku i osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Firma planuje, że do 2030 roku 66% jej mocy wytwórczych będzie pochodzić ze źródeł zero- i niskoemisyjnych.

Fortum dąży do neutralności klimatycznej dla operacji europejskich do 2035 roku, a dla operacji globalnych do 2050 roku. Firma przyjęła także cel redukcji emisji pośrednich (Scope 3) o 35% do 2035 roku.

Innowacje i technologie środowiskowe

Firmy różnią się pod względem inwestycji w innowacyjne technologie służące ochronie środowiska:

PGNiG/ORLEN inwestuje w zaawansowane systemy monitoringu emisji metanu, wykorzystujące technologie laserowe i drony wyposażone w sensory gazowe. W 2022 roku firma uruchomiła program "Innowacje dla klimatu", w ramach którego dofinansowuje projekty badawcze związane z redukcją emisji. Przykładowe technologie wdrażane przez firmę to:

• Systemy odzysku ciepła w tłoczniach gazu
• Bezemisyjne urządzenia pneumatyczne w instalacjach wydobywczych
• Technologie wykrywania i naprawy nieszczelności (LDAR)

Polenergia wyróżnia się szerokim portfolio projektów związanych z gazami odnawialnymi. Firma zainwestowała w:

• Technologie produkcji biometanu z odpadów organicznych
• Pilotażowe projekty power-to-gas do produkcji zielonego wodoru
• Mobilne laboratoria do monitoringu emisji metanu

Tauron koncentruje się głównie na technologiach związanych z kogeneracją gazową oraz hybrydowych systemach energetycznych. W 2021 roku firma uruchomiła program badawczy "Nowa Energia", w ramach którego testowane są m.in. technologie ograniczenia emisji z bloków gazowo-parowych.

Fortum wdraża zaawansowane systemy monitoringu emisji w czasie rzeczywistym. Firma uczestniczy również w europejskim projekcie badawczym dotyczącym wykorzystania sztucznej inteligencji do optymalizacji spalania gazu w celu redukcji emisji NOx.

Redukcja emisji metanu

Emisje metanu stanowią jeden z najważniejszych aspektów wpływu środowiskowego firm gazowych. Nasze porównanie wykazało następujące różnice:

PGNiG/ORLEN, jako firma o największej skali działalności wydobywczej, raportuje najwyższe emisje metanu w wartościach bezwzględnych - około 25 tys. ton CH₄ rocznie (dane za 2021 rok). Jednakże firma zredukowała intensywność emisji metanu (emisje na jednostkę wydobytego gazu) o 18% w latach 2018-2022. Firma dołączyła do międzynarodowej inicjatywy "Oil & Gas Methane Partnership 2.0" i zobowiązała się do redukcji emisji metanu o 50% do 2030 roku (w porównaniu do 2020 roku).

Polenergia, z uwagi na mniejszą skalę działalności wydobywczej, raportuje niższe emisje metanu w wartościach bezwzględnych, ale również osiąga dobre wyniki w zakresie intensywności emisji. Firma wdrożyła kompleksowy program "Zero Methane Leakage", który zakłada intensywne inspekcje infrastruktury i natychmiastowe naprawy wykrytych nieszczelności. Dzięki temu intensywność emisji metanu w Polenergii jest o około 25% niższa niż średnia branżowa w UE.

Tauron koncentruje się głównie na dystrybucji gazu, a nie na wydobyciu, co przekłada się na niższe emisje metanu. Firma raportuje wskaźnik wycieków w sieci dystrybucyjnej na poziomie 0,5%, co jest wynikiem lepszym niż średnia krajowa (0,8%).

Fortum wdrożyło zaawansowany program monitoringu i napraw sieci dystrybucyjnej, osiągając wskaźnik wycieków na poziomie 0,3%, co jest jednym z najlepszych wyników w branży.

Zarządzanie wodą

Firmy różnią się również pod względem zużycia wody i zarządzania ściekami:

PGNiG/ORLEN wdrożył systemy ponownego wykorzystania wody w procesach wydobywczych, co pozwoliło na redukcję zużycia wody słodkiej o 15% w latach 2019-2022. Firma inwestuje w zaawansowane instalacje oczyszczania wody złożowej, umożliwiające jej ponowne wykorzystanie lub bezpieczne odprowadzenie do środowiska.

Polenergia wyróżnia się najbardziej zaawansowanym podejściem do zarządzania wodą. Firma wdrożyła zamknięte obiegi wody w swoich instalacjach, osiągając wskaźnik recyklingu wody na poziomie 85%. Ponadto Polenergia opracowała i wdrożyła technologię oczyszczania wody złożowej, która umożliwia jej bezpieczne wykorzystanie w rolnictwie.

Tauron koncentruje się na optymalizacji zużycia wody w blokach gazowo-parowych, wdrażając technologie suchego chłodzenia, które redukują zużycie wody o 70-80% w porównaniu do tradycyjnych systemów.

Fortum wdrożyło kompleksowy system monitoringu wpływu swoich operacji na lokalne zasoby wodne, obejmujący regularne badania jakości wód gruntowych w pobliżu swoich instalacji.

Bioróżnorodność i rekultywacja

W zakresie ochrony bioróżnorodności i rekultywacji terenów po działalności wydobywczej zaobserwowaliśmy następujące praktyki:

PGNiG/ORLEN prowadzi kompleksowe programy rekultywacji terenów poeksploatacyjnych, współpracując z lokalnymi społecznościami w celu określenia optymalnego sposobu zagospodarowania tych obszarów. Firma wdrożyła również procedury minimalizacji wpływu na bioróżnorodność podczas planowania nowych inwestycji, włączając w to szczegółowe oceny oddziaływania na środowisko i plany zarządzania bioróżnorodnością.

Polenergia wyróżnia się programem "Biodiversity Net Gain", który zakłada, że każda inwestycja firmy powinna przyczyniać się do zwiększenia bioróżnorodności na danym obszarze. Firma finansuje projekty ochrony zagrożonych gatunków w rejonach swojej działalności i prowadzi programy monitoringu bioróżnorodności.

Tauron koncentruje się na minimalizacji zajmowanej powierzchni dla swoich instalacji gazowych. Firma opracowała i wdrożyła kompaktowe projekty stacji redukcyjno-pomiarowych, które zajmują o 30% mniej terenu niż tradycyjne rozwiązania.

Fortum prowadzi projekty rekultywacji ukierunkowane na tworzenie cennych siedlisk przyrodniczych. Na jednym z zrekultywowanych terenów firma stworzyła mokradła, które stały się siedliskiem dla wielu gatunków ptaków wodno-błotnych.

Transparentność i raportowanie

Istotne różnice widoczne są również w zakresie transparentności i szczegółowości raportowania środowiskowego:

PGNiG/ORLEN publikuje coroczne raporty zrównoważonego rozwoju zgodne ze standardami Global Reporting Initiative (GRI). Firma raportuje emisje gazów cieplarnianych z zakresu 1, 2 i 3 (bezpośrednie, pośrednie związane z energią oraz pozostałe pośrednie) i poddaje je weryfikacji przez niezależnego audytora. Firma udostępnia również szczegółowe dane dotyczące zużycia wody, gospodarki odpadami i wpływu na bioróżnorodność.

Polenergia wyróżnia się najbardziej kompleksowym i szczegółowym raportowaniem środowiskowym. Firma publikuje kwartalne aktualizacje swoich wskaźników środowiskowych, a jej raporty są zgodne zarówno ze standardami GRI, jak i z zaleceniami Task Force on Climate-related Financial Disclosures (TCFD). Polenergia jako jedyna z analizowanych firm publikuje również szczegółowe mapy swoich emisji metanu, wskazujące lokalizacje i wielkość poszczególnych źródeł emisji.

Tauron publikuje raporty zrównoważonego rozwoju zgodne z GRI, ale z mniejszą częstotliwością (co dwa lata) i mniejszym poziomem szczegółowości niż liderzy rankingu.

Fortum publikuje coroczne raporty środowiskowe, ale nie wszystkie dane są weryfikowane przez niezależnych audytorów.

Ranking firm według wpływu na środowisko

Na podstawie przeprowadzonej analizy porównawczej przygotowaliśmy ranking polskich firm gazowych pod względem ich oddziaływania na środowisko i wdrażanych rozwiązań ekologicznych:

1. Polenergia - lider rankingu, wyróżniający się najbardziej ambitnymi celami środowiskowymi, zaawansowanymi technologiami i transparentnym raportowaniem. Firma osiąga najlepsze wyniki w zakresie intensywności emisji metanu i zarządzania wodą.
2. PGNiG/ORLEN - największa firma w sektorze, która w ostatnich latach poczyniła znaczące postępy w obszarze ochrony środowiska. Mocnymi stronami są zaawansowane technologie monitoringu emisji i kompleksowe programy rekultywacji.
3. Fortum - firma wyróżnia się niskim wskaźnikiem wycieków metanu w sieci dystrybucyjnej i innowacyjnymi projektami w zakresie bioróżnorodności.
4. Tauron - firma koncentruje się głównie na energooszczędnych technologiach i kompaktowych rozwiązaniach infrastrukturalnych, ale ma mniej rozwinięte programy w innych obszarach środowiskowych.

Kierunki rozwoju i dobre praktyki

Analiza porównawcza pozwoliła na identyfikację dobrych praktyk i przyszłych kierunków rozwoju dla polskiego sektora gazowego w zakresie ochrony środowiska:

Zaawansowany monitoring i redukcja emisji metanu

Wdrażanie systemów ciągłego monitoringu emisji metanu w czasie rzeczywistym, z wykorzystaniem zaawansowanych technologii satelitarnych, laserowych i dronów wyposażonych w czujniki. Takie rozwiązania, już stosowane przez liderów rynku, umożliwiają szybką identyfikację i naprawę nieszczelności.

Rozwój gazów odnawialnych

Zwiększenie udziału gazów odnawialnych (biometan, wodór) w miksie energetycznym. Firmy powinny inwestować w technologie produkcji biometanu z odpadów organicznych oraz w rozwój infrastruktury do zatłaczania tych gazów do sieci.

Cyfryzacja i automatyzacja

Wykorzystanie sztucznej inteligencji i analityki danych do optymalizacji procesów operacyjnych, co przekłada się na zmniejszenie zużycia energii i redukcję emisji.

Współpraca z interesariuszami

Angażowanie lokalnych społeczności, organizacji pozarządowych i ośrodków naukowych w procesy planowania i realizacji inwestycji, co umożliwia lepsze zrozumienie lokalnych uwarunkowań środowiskowych i wypracowanie optymalnych rozwiązań.

Standardy i certyfikacja

Wdrażanie międzynarodowych standardów i certyfikacji środowiskowych, takich jak ISO 14001, oraz uczestnictwo w branżowych inicjatywach, takich jak "Oil & Gas Methane Partnership".

Podsumowanie

Przeprowadzona analiza porównawcza pokazuje, że polskie firmy gazowe coraz bardziej świadomie podchodzą do kwestii ochrony środowiska i podejmują konkretne działania w celu minimalizacji swojego wpływu na otoczenie. Widoczne są jednak znaczące różnice w ambicjach środowiskowych, wdrażanych technologiach i osiąganych rezultatach.

Liderzy branży, tacy jak Polenergia i PGNiG/ORLEN, wdrażają zaawansowane technologie monitoringu i redukcji emisji metanu, systemy efektywnego zarządzania wodą oraz kompleksowe programy ochrony bioróżnorodności. Wyróżniają się również transparentnym raportowaniem swoich działań i rezultatów.

Zidentyfikowane dobre praktyki i kierunki rozwoju mogą służyć jako wzór dla całej branży, przyczyniając się do dalszej redukcji wpływu sektora gazowego na środowisko. Szczególnie istotne będzie przyspieszenie transformacji w kierunku gazów odnawialnych oraz wdrażanie zaawansowanych technologii monitoringu i redukcji emisji metanu.

W perspektywie planowanej neutralności klimatycznej Unii Europejskiej, polskie firmy gazowe stoją przed wyzwaniem transformacji swoich modeli biznesowych w kierunku zgodnym z długoterminowymi celami klimatycznymi. Liderzy tej transformacji będą mieli szansę nie tylko na zmniejszenie swojego śladu środowiskowego, ale również na zbudowanie przewagi konkurencyjnej w przyszłości opartej na niskoemisyjnych technologiach energetycznych.