Sieć dystrybucji gazu w Polsce - stan obecny i plany rozwoju

Polski system przesyłu gazu obejmuje obecnie ponad 11 000 km gazociągów wysokiego ciśnienia, podczas gdy sieć dystrybucyjna liczy ponad 190 000 km. W ostatnich latach obserwujemy intensywny rozwój tej infrastruktury, a kolejne inwestycje są planowane na najbliższą dekadę.

Obecny stan infrastruktury gazowej w Polsce

Infrastruktura gazowa Polski składa się z kilku kluczowych elementów, które razem tworzą spójny system umożliwiający dostawy gazu do odbiorców końcowych:

System przesyłowy

Za system przesyłowy odpowiedzialny jest Operator Systemu Przesyłowego (OSP) - Gaz-System S.A. System ten obejmuje:

• 11 342 km gazociągów wysokiego ciśnienia o przepustowości od 1,6 do 8,4 MPa
• 896 stacji gazowych, w tym 14 tłoczni gazu
• Połączenia międzysystemowe (interkonektory) z systemami gazowymi krajów sąsiednich: Niemiec (Mallnow, Lasów), Czech (Cieszyn), Ukrainy (Drozdowicze, Hermanowice), Białorusi (Kondratki, Wysokoje) i Litwy (GIPL)
• Terminal LNG im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Świnoujściu o obecnej przepustowości 6,1 mld m³ rocznie (po rozbudowie 8,3 mld m³)

System dystrybucyjny

System dystrybucyjny jest obsługiwany przez Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (OSD), z których największym jest Polska Spółka Gazownictwa (PSG), należąca do Grupy ORLEN. System ten obejmuje:

• Ponad 190 000 km gazociągów średniego i niskiego ciśnienia
• Ponad 10 000 stacji redukcyjno-pomiarowych
• Infrastrukturę dostarczającą gaz do około 7,3 mln odbiorców w Polsce

Magazyny gazu

Istotnym elementem systemu gazowego są podziemne magazyny gazu (PMG), zarządzane przez Gas Storage Poland, spółkę z Grupy ORLEN. Obecnie Polska dysponuje siedmioma magazynami:

• PMG Wierzchowice (największy, o pojemności 1,2 mld m³)
• KPMG Mogilno (o pojemności 589,9 mln m³)
• PMG Husów (o pojemności 500 mln m³)
• PMG Strachocina (o pojemności 360 mln m³)
• PMG Swarzów (o pojemności 90 mln m³)
• PMG Brzeźnica (o pojemności 65 mln m³)
• PMG Kosakowo (o pojemności 239,4 mln m³, w trakcie rozbudowy)

Łączna pojemność tych magazynów wynosi około 3,2 mld m³, co odpowiada około 17-20% rocznego zużycia gazu w Polsce.

Stopień gazyfikacji Polski

Mimo systematycznej rozbudowy sieci dystrybucyjnej, stopień gazyfikacji Polski wciąż pozostaje niższy niż w wielu krajach Europy Zachodniej. Według danych PSG:

• Około 65% mieszkańców Polski ma dostęp do sieci gazowej
• Spośród 2477 gmin w Polsce, tylko około 1550 (62,6%) jest gazyfikowanych
• Znaczne różnice występują pomiędzy regionami - najwyższy stopień gazyfikacji ma województwo małopolskie (ponad 85%), a najniższy województwo podlaskie (poniżej 30%)

Warto zauważyć, że w ostatnich latach tempo gazyfikacji znacząco przyspieszyło. W ramach "Programu przyspieszenia inwestycji w sieć gazową Polski w latach 2018-2022", PSG zgazyfikowała ponad 300 nowych gmin, przyłączając do sieci ponad 700 000 nowych odbiorców.

Kluczowe inwestycje zrealizowane w ostatnich latach

W ciągu ostatnich 5-7 lat zrealizowano szereg strategicznych inwestycji, które znacząco zmieniły obraz polskiego sektora gazowego:

Terminal LNG w Świnoujściu

Oddany do użytku w 2016 roku, terminal LNG im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Świnoujściu jest jedną z najważniejszych inwestycji w historii polskiego sektora gazowego. Terminal umożliwia import skroplonego gazu ziemnego z dowolnego kierunku na świecie, uniezależniając Polskę od dostaw z Rosji. Początkowa przepustowość terminalu wynosiła 5 mld m³ rocznie, obecnie - po pierwszej fazie rozbudowy - to 6,1 mld m³, a po zakończeniu drugiej fazy rozbudowy (planowanej na 2024 rok) wzrośnie do 8,3 mld m³ rocznie.

Baltic Pipe

Uruchomiony w październiku 2022 roku gazociąg Baltic Pipe łączy systemy przesyłowe Polski i Danii, umożliwiając transport gazu z Norwegii przez Danię do Polski. Przepustowość gazociągu wynosi 10 mld m³ rocznie, co odpowiada około 60% rocznego zapotrzebowania Polski na gaz. Inwestycja ta, wraz z terminalem LNG, umożliwiła Polsce całkowite uniezależnienie się od dostaw rosyjskiego gazu.

Interkonektory

W ostatnich latach znacząco rozbudowano połączenia międzysystemowe z krajami sąsiednimi:

• Gazociąg Polska-Litwa (GIPL) - oddany do użytku w maju 2022 roku, o przepustowości 2,4 mld m³ w kierunku Litwy i 1,9 mld m³ w kierunku Polski
• Gazociąg Polska-Słowacja - uruchomiony w sierpniu 2022 roku, o przepustowości 5,7 mld m³ w kierunku Słowacji i 4,7 mld m³ w kierunku Polski
• Rozbudowa interkonektora Polska-Czechy w Cieszynie - zwiększenie przepustowości do 2,5 mld m³ rocznie

Gazociągi krajowe

Zrealizowano również kluczowe inwestycje w krajową sieć przesyłową:

• Gazociąg Szczecin-Gdańsk (tzw. Korytarz Północ-Południe) - 226 km
• Gazociąg Rembelszczyzna-Gustorzyn - 176 km
• Gazociąg Zdzieszowice-Wrocław - 130 km
• Gazociąg Lwówek-Odolanów - 168 km

Plany rozwoju na lata 2023-2030

Zgodnie z zaktualizowanym "Krajowym Dziesięcioletnim Planem Rozwoju Systemu Przesyłowego" Gaz-System oraz planami inwestycyjnymi PSG, w najbliższych latach planowane są następujące kluczowe inwestycje:

FSRU w Zatoce Gdańskiej

Jedną z najważniejszych planowanych inwestycji jest budowa pływającego terminalu LNG (FSRU - Floating Storage and Regasification Unit) w Zatoce Gdańskiej. Terminal ten miałby przepustowość około 6,1 mld m³ rocznie, a jego uruchomienie planowane jest na 2028 rok. Inwestycja obejmuje również budowę gazociągu łączącego terminal z krajowym systemem przesyłowym o długości około 35 km.

Rozbudowa sieci przesyłowej

Planowana jest budowa lub modernizacja około 1 100 km gazociągów przesyłowych, w tym:

• Gazociąg Gustorzyn-Wronów (długość ok. 308 km)
• Gazociąg Rembelszczyzna-Mory (długość ok. 29 km)
• Gazociąg Racibórz-Oświęcim (długość ok. 53 km)
• Gazociąg Wronów-Rozwadów (długość ok. 103 km)
• Gazociąg Rozwadów-Końskowola-Wronów (długość ok. 104 km)

Rozbudowa magazynów gazu

Planowane jest zwiększenie pojemności podziemnych magazynów gazu do około 4,5 mld m³ do 2030 roku poprzez:

• Dokończenie rozbudowy PMG Kosakowo (do 300 mln m³)
• Rozbudowę PMG Wierzchowice (o dodatkowe 400 mln m³)
• Rozbudowę KPMG Mogilno (o dodatkowe 250 mln m³)
• Budowę nowego magazynu PMG Damasławek (pojemność ok. 250 mln m³)

Program gazyfikacji kraju

PSG kontynuuje program przyspieszenia gazyfikacji Polski, którego celem jest osiągnięcie stopnia gazyfikacji na poziomie 77% do 2027 roku. Program zakłada:

• Gazyfikację około 300 nowych gmin
• Budowę ponad 14 000 km nowych sieci dystrybucyjnych
• Przyłączenie około 800 000 nowych odbiorców

Szczególny nacisk kładziony jest na gazyfikację terenów wiejskich oraz małych miast, gdzie do tej pory dostęp do sieci gazowej był ograniczony.

Program gazyfikacji wyspowej

Dla obszarów, gdzie budowa tradycyjnej sieci gazowej byłaby nieefektywna ekonomicznie, PSG rozwija program tzw. gazyfikacji wyspowej, opartej o lokalne stacje regazyfikacji LNG. Plan zakłada budowę około 77 takich stacji do 2027 roku, co umożliwi gazyfikację około 150 miejscowości bez dostępu do tradycyjnej sieci.

Wyzwania i ograniczenia rozwoju

Mimo ambitnych planów rozwoju, polski sektor gazowy stoi przed szeregiem wyzwań:

Wyzwania finansowe

Szacowany koszt wszystkich planowanych inwestycji w infrastrukturę gazową w Polsce do 2030 roku przekracza 45 mld zł. Zapewnienie finansowania tych inwestycji stanowi poważne wyzwanie, zwłaszcza w kontekście innych priorytetowych inwestycji energetycznych (np. w OZE czy energetykę jądrową).

Niepewność dotycząca przyszłej roli gazu

Polityka klimatyczna UE zakłada stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych, w tym gazu ziemnego. To rodzi pytania o długoterminową opłacalność niektórych inwestycji gazowych, szczególnie tych o dłuższym okresie zwrotu.

Alternatywne źródła energii

W niektórych regionach rozwijane są alternatywne rozwiązania energetyczne, takie jak sieci ciepłownicze czy elektryfikacja ogrzewania w połączeniu z pompami ciepła, które mogą konkurować z gazyfikacją.

Ograniczenia techniczne

Rozbudowa sieci gazowej napotyka czasem na bariery techniczne i środowiskowe, związane np. z koniecznością przejścia przez obszary chronione czy gęsto zabudowane tereny miejskie.

Transformacja w kierunku gazów odnawialnych

Istotnym elementem strategii rozwoju infrastruktury gazowej w Polsce jest jej stopniowe dostosowywanie do transportu gazów odnawialnych i niskoemisyjnych:

Biometan

Gaz-System i PSG prowadzą prace przygotowawcze do umożliwienia zatłaczania biometanu (oczyszczonego biogazu) do sieci gazowej. PSG planuje do 2030 roku przyłączyć do sieci dystrybucyjnej około 500 biogazowni, które będą produkować łącznie około 2 mld m³ biometanu rocznie.

Wodór

Gaz-System prowadzi badania nad możliwością transportu mieszanin wodoru z gazem ziemnym w istniejącej infrastrukturze (do 10% wodoru). Równolegle trwają prace koncepcyjne nad dedykowaną siecią wodorową, która miałaby połączyć główne ośrodki produkcji i zużycia wodoru w Polsce.

Podsumowanie

Infrastruktura gazowa w Polsce przechodzi okres intensywnej rozbudowy i modernizacji. Zrealizowane w ostatnich latach inwestycje, w szczególności terminal LNG w Świnoujściu i gazociąg Baltic Pipe, radykalnie zmieniły obraz polskiego sektora gazowego, zapewniając dywersyfikację źródeł dostaw i uniezależniając kraj od rosyjskiego gazu.

Planowane inwestycje na lata 2023-2030 mają na celu dalsze wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, zwiększenie stopnia gazyfikacji oraz przygotowanie infrastruktury do transformacji energetycznej. Wyzwaniem będzie pogodzenie tych inwestycji z długoterminowymi celami klimatycznymi UE i dążeniem do neutralności klimatycznej.

Kluczowe znaczenie dla przyszłości polskiej infrastruktury gazowej będzie miała jej zdolność do adaptacji do transportu gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, takich jak biometan i wodór, co może zapewnić jej istotną rolę również w zeroemisyjnym systemie energetycznym przyszłości.