Ceny gazu ziemnego na polskim rynku podlegały wielu zmianom w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Analiza trendów cenowych pozwala zrozumieć, jak kształtowały się koszty tego ważnego surowca dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, a także prognozować przyszłe tendencje.
Tło rynku gazowego w Polsce
Polski rynek gazu przeszedł w ostatniej dekadzie istotną transformację. Początkowo zdominowany przez jednego dostawcę (PGNiG), stopniowo otwierał się na konkurencję. Jednocześnie rozwijana była infrastruktura umożliwiająca dywersyfikację źródeł dostaw, w tym przede wszystkim terminal LNG w Świnoujściu, oddany do użytku w 2016 roku.
W tym samym czasie rynek europejski i światowy doświadczał własnych wyzwań i przemian, które miały bezpośredni wpływ na ceny gazu w Polsce. Wśród najważniejszych czynników należy wymienić:
- Rewolucję łupkową w USA, która doprowadziła do znaczącego wzrostu podaży gazu na rynku światowym
- Kryzys ukraiński i napięcia geopolityczne związane z dostawami gazu z Rosji
- Rozwój rynku LNG i zwiększenie jego dostępności w Europie
- Pandemię COVID-19 i jej wpływ na popyt na surowce energetyczne
- Kryzys energetyczny z lat 2021-2022
Analiza trendów cenowych w latach 2013-2023
Analizę trendów cenowych warto podzielić na kilka wyraźnych okresów, charakteryzujących się odmiennymi tendencjami:
Lata 2013-2016: Stabilizacja z tendencją spadkową
W tym okresie ceny gazu dla odbiorców indywidualnych w Polsce charakteryzowały się względną stabilnością, z lekką tendencją spadkową. Średnia cena gazu dla gospodarstw domowych wynosiła około 2,20-2,30 zł/m³. Na spadek cen wpłynęło przede wszystkim:
- Obniżenie cen ropy naftowej na rynkach światowych (ceny gazu w kontraktach długoterminowych były wówczas powiązane z cenami ropy)
- Zwiększona podaż gazu na rynku europejskim związana z rozwojem wydobycia gazu łupkowego w USA
- Rozpoczęcie importu LNG do Polski, co zwiększyło konkurencję na rynku
Lata 2017-2019: Wzrost cen
W tym okresie obserwowaliśmy stopniowy wzrost cen gazu dla odbiorców indywidualnych. Do końca 2019 roku średnia cena wzrosła do około 2,60-2,70 zł/m³. Główne przyczyny tego trendu to:
- Wzrost cen uprawnień do emisji CO₂ w Unii Europejskiej, co pośrednio wpływało na koszty wydobycia i przesyłu gazu
- Rosnące koszty dystrybucji związane z inwestycjami w rozbudowę sieci
- Wzrost popytu na gaz w związku z polityką odchodzenia od węgla
"Rynek gazu w Polsce przeszedł w ostatniej dekadzie fundamentalną transformację. Z rynku zdominowanego przez jednego dostawcę, stał się coraz bardziej konkurencyjny, co docelowo powinno prowadzić do stabilizacji cen i lepszej oferty dla konsumentów."
Prof. Maciej Bando, były Prezes Urzędu Regulacji Energetyki
Lata 2020-2021: Wpływ pandemii i początek kryzysu energetycznego
Rok 2020 przyniósł początkowo spadek cen gazu związany z ograniczeniem aktywności gospodarczej w wyniku pandemii COVID-19. Jednakże od końca 2020 roku zaczęliśmy obserwować odwrócenie trendu i gwałtowny wzrost cen. Do połowy 2021 roku ceny gazu dla odbiorców indywidualnych wzrosły do około 3,00-3,20 zł/m³. Główne czynniki wpływające na ten trend to:
- Niedobory gazu w magazynach po zimie 2020/2021
- Silne ożywienie gospodarcze po pandemii, powodujące wzrost popytu na surowce energetyczne
- Ograniczenia dostaw z Rosji do Europy
Lata 2022-2023: Kryzys energetyczny i interwencje rządowe
W tym okresie nastąpił bezprecedensowy wzrost cen gazu na rynkach hurtowych w Europie, co miałoby dramatyczny wpływ na ceny dla odbiorców końcowych, gdyby nie interwencje rządowe. W Polsce wprowadzono tarczę antyinflacyjną i zamrożenie cen gazu dla odbiorców indywidualnych i wrażliwych na poziomie około 20-30% niższym, niż wynikałoby to z cen rynkowych. Bez tych działań ceny mogłyby wzrosnąć nawet do 8-10 zł/m³. Główne przyczyny kryzysu to:
- Wojna w Ukrainie i radykalne ograniczenie dostaw gazu z Rosji do Europy
- Konieczność szybkiej dywersyfikacji źródeł dostaw i związane z tym wyższe koszty
- Spekulacje na rynkach energetycznych
- Konkurencja o dostawy LNG między Europą a Azją
Różnice w cenach między dostawcami
W miarę liberalizacji rynku gazu w Polsce, pojawiały się coraz większe różnice w cenach oferowanych przez poszczególnych dostawców. Analiza ofert z ostatnich lat pokazuje, że:
W latach 2013-2018 różnice cenowe między głównym dostawcą (PGNiG) a alternatywnymi dostawcami były stosunkowo niewielkie, rzędu 3-8%. PGNiG, jako podmiot o dominującej pozycji rynkowej, był regulatorem cen, a mniejsi dostawcy mogli konkurować jedynie w ograniczonym zakresie.
W latach 2019-2021 różnice cenowe zaczęły się powiększać, dochodząc nawet do 10-15%. Alternatywni dostawcy, tacy jak Polenergia czy Tauron, zaczęli oferować bardziej konkurencyjne ceny, szczególnie dla klientów biznesowych.
W okresie kryzysu energetycznego (2022-2023) różnice cenowe paradoksalnie zmalały, co było związane z interwencjami regulacyjnymi państwa i wprowadzeniem cen maksymalnych dla odbiorców objętych ochroną.
Wpływ cen hurtowych na rynek detaliczny
Istotnym elementem analizy zmian cen gazu jest zrozumienie, jak ceny hurtowe przekładają się na koszty dla odbiorców końcowych. Na polskim rynku można zaobserwować następujące prawidłowości:
Zmiany cen na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) lub europejskim hubie TTF z opóźnieniem 3-6 miesięcy przekładały się na taryfy zatwierdzane przez Urząd Regulacji Energetyki dla PGNiG.
Udział samej ceny gazu w rachunku końcowym odbiorcy systematycznie malał – z około 60-65% w 2013 roku do około 45-50% w 2023 roku. Resztę stanowią opłaty dystrybucyjne, przesyłowe oraz podatki.
W latach 2022-2023 korelacja między cenami hurtowymi a detalicznymi została zaburzona przez mechanizmy ochronne wprowadzone przez państwo, które odizolowały odbiorców indywidualnych od faktycznych cen rynkowych.
Porównanie z innymi krajami UE
Ceny gazu w Polsce na tle innych krajów UE prezentowały się w ostatniej dekadzie następująco:
W latach 2013-2018 ceny dla gospodarstw domowych w Polsce należały do niższych w UE – były o około 10-15% niższe od średniej unijnej. Wynikało to zarówno z regulowanych taryf, jak i niższych kosztów dystrybucji.
W latach 2019-2021 różnica ta zaczęła się zmniejszać, a ceny w Polsce zbliżyły się do średniej unijnej.
W okresie kryzysu energetycznego (2022-2023) dzięki wprowadzonym mechanizmom ochronnym, ceny gazu dla gospodarstw domowych w Polsce ponownie znalazły się poniżej średniej unijnej, tym razem o około 20-30%. W krajach, które nie wprowadziły równie skutecznych mechanizmów ochronnych, jak np. Holandia czy Wielka Brytania, wzrosty cen były znacznie bardziej dotkliwe dla konsumentów.
Prognozy na przyszłość
Analiza trendów z ostatniej dekady pozwala sformułować następujące prognozy dotyczące cen gazu w Polsce na najbliższe lata:
W perspektywie krótkoterminowej (1-2 lata) należy oczekiwać stopniowego wygaszania mechanizmów ochronnych i dostosowania cen detalicznych do realiów rynkowych. Prawdopodobny jest wzrost cen dla gospodarstw domowych o około 15-20% po zakończeniu obowiązywania tarczy antyinflacyjnej.
W perspektywie średnioterminowej (3-5 lat) ceny powinny się ustabilizować, ale na poziomie wyższym niż przed kryzysem energetycznym. Wpływ na to będą miały:
- Koszty dywersyfikacji źródeł dostaw i zwiększonego importu LNG
- Inwestycje w rozbudowę infrastruktury gazowej
- Rosnące koszty uprawnień do emisji CO₂
W perspektywie długoterminowej (5-10 lat) znaczącą rolę będzie odgrywać polityka klimatyczna UE i tempo transformacji energetycznej. Możliwe scenariusze to:
- Stopniowy spadek znaczenia gazu ziemnego i zastępowanie go zielonym wodorem lub biogazem, co może prowadzić do wzrostu cen
- Utrzymanie roli gazu jako paliwa przejściowego w transformacji energetycznej, co sprzyjałoby stabilizacji cen
Wnioski
Analiza trendów cenowych gazu w Polsce w ostatniej dekadzie pokazuje, jak złożone i powiązane z wydarzeniami globalnymi są mechanizmy kształtowania cen tego surowca. Od względnie stabilnych i przewidywalnych zmian w pierwszej połowie dekady, przeszliśmy do okresu dużej zmienności i niepewności w ostatnich latach.
Kryzys energetyczny lat 2021-2023 uwypuklił znaczenie bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji źródeł dostaw. Pokazał również, jak ważna jest rola państwa w łagodzeniu skutków gwałtownych wzrostów cen dla konsumentów.
W przyszłości kluczowe znaczenie dla kształtowania się cen gazu będzie miało tempo transformacji energetycznej oraz rozwój alternatywnych źródeł energii. Odbiorcy indywidualni i biznesowi powinni przygotować się na nową rzeczywistość cenową, która prawdopodobnie będzie oznaczała wyższe koszty energii niż przed kryzysem.
